Etik Nedir?
- Ahlaki davranış, eylem ve yargıları ilgilendiren bir konu olarak felsefe ve bilimin önemli bir parçası ve sistematik bir çalışma alanıdır.
- Etik, Yunanca karakter anlamına gelen “ethos” kavramından gelmektedir ve sözlükte, ahlak, haklar, ahlak felsefesi, davranış standartları, yanlış ve doğru davranış ilkeleri olarak tanımlanmaktadır.
- Etik, doğru hareketi
yapmaya karar vermeyi sağlayan kurallar bütünüdür.
Bilişim etiği,
- Bilişim alanında
hizmet sunanların ve alanların davranışlarını inceleyen etiğin uygulamalı
bir alt alanıdır ve bilgisayar etiği ve internet etiğini kapsayan bir
kavramdır.
- Bilişim etiğinin temel
konuları bilgisayar kullanımına, internet kullanımına, bilişim sistem ve
ağ yönetimine, yazılım geliştirmeye, adli ve yönetsel incelemelere ve son
kullanıcıya yönelik etik kurallardır (Türkiye Bilişim Derneği,
2010).
- Bilişim etiği, bilişim
teknolojileri araçlarını kullanırken uyulması gereken kuralları tanımlayan
normlar ve kodlar olarak tanımlanmaktadır. Bu norm ve kodların temel amacı
bu araçları kullanan kullanıcıların en az zarar ve en çok fayda ile
elektronik ortamı kullanmasını güvence altına almaktır (Sevindik, 2011).
- Bilgi ve iletişim
teknolojileri gibi dinamik ve karmaşık bir alan için etik kuralların
varlığı bireylere etik davranış ve bilinç kazandırmak için tek başına
yeterli değildir. Bilişim teknolojilerindeki etik dışı davranışların en
aza indirmek öncelikle bilişim etiği konusunda farkındalık yaratmak, etik
bir anlayışın geliştirilmesini sağlamakla mümkün olabilir. Bu farkındalık
ve anlayışın küçük yaşlarda sağlanması önem taşımaktadır.
1- Bilgisayarı başka insanlara zarar vermek için kullanmayacaksın.
Özel alan yeterlikleri 3 bölümden oluşur.
Sevindik, T. (2011). Bilişim ve etik ders notları.
Yüksel Deniz ARIKAN, Saliha Handan DUYMAZ (2015)Bilişim Etiği Öğretimi Uygulaması
Türkiye Bilişim Derneği, (2010)
2- Başka insanların bilgisayar
çalışmalarına karışmayacaksın.
3- Başka insanların dosyalarına burnunu sokmayacaksın.
4- Bilgisayarı hırsızlık yapmak için kullanmayacaksın.
5- Bilgisayarı yalan bilgiyi yaymak için kullanmayacaksın.
6- Bedelini ödemediğin yazılımı kopyalamayacak ya da kullanmayacaksın.
7- Başka insanların bilgisayar kaynaklarını izin almadan kullanmayacaksın.
8- Başka insanların entelektüel bilgilerini kendine mal etmeyeceksin.
9- Yazdığın programın sosyal hayata etkilerini dikkate alacaksın.
10- Bilgisayara saygı duyacak, hakkında bahsedilecek şeyler için
kullanacaksın. 3- Başka insanların dosyalarına burnunu sokmayacaksın.
4- Bilgisayarı hırsızlık yapmak için kullanmayacaksın.
5- Bilgisayarı yalan bilgiyi yaymak için kullanmayacaksın.
6- Bedelini ödemediğin yazılımı kopyalamayacak ya da kullanmayacaksın.
7- Başka insanların bilgisayar kaynaklarını izin almadan kullanmayacaksın.
8- Başka insanların entelektüel bilgilerini kendine mal etmeyeceksin.
9- Yazdığın programın sosyal hayata etkilerini dikkate alacaksın.
· Internet (tüm iletişim ağlarını içine alan meta bir
iletişim ağı) üzerindeki kullanıcılar, çok geniş sitelere, servislere kitlelere
ulaşmanın sorumluluğunu taşımalıdır. Sonuçta sanal ortamda her kullanıcı kendi
hareketinden sorumludur. Bir ağ kullanıcısı olarak diğer ağlara ve/veya
bilgisayar sistemlerine erişmenin hak değil bir ayrıcalık olduğunu göz önünde
bulundurarak diğer ağ veya bilgisayar sistemlerine zarar verecek davranışlarda
bulunulmamalıdır.İnternetin ortaya çıkışı ile birlikte bilgilerin sunulması ve elde edilmesi
kolaylaşmıştır. İnternetin sağladığı faydalar ve getirdiği kolaylıklar, bu
teknolojiyi hem kişiler hem de organizasyonlar için vazgeçilmez bir araç haline
getirmiştir. Ancak internet sunduğu fırsatlar ve getirdiği kolaylıklarla
birlikte, bazı etik kaygıları da beraberinde getirmiştir. Bu kapsamda öncelikle
mahremiyet ihlalleri, entellektüel mülkiyet hakkı ihlalleri ve siber suçlar ele
alınmış, daha sonra ise bu kaygıları en aza indirebilmek için organizasyonların
alabilecekleri önlemler üzerinde durulmuştur.
1. İnternet Kullanımında Etik Kaygılar
Küresel boyutta bir iletişim ağı olan internetin belli bir merkezden kontrol edilmesi çok zordur. Bundan dolayı kişi internet kullanırken kendi vicdanıyla baş başa kalmaktadır. Ancak kötü niyetli insanların varlığı bu ortamın ihlal edilmesine ve farklı amaçlar için kullanılmasına neden olmaktadır. İnternetin bu şekilde kullanımı bazı etik kaygıları da beraberinde getirmiştir.
1.1. Mahremiyet İhlalleri
Küresel boyutta bir iletişim ağı olan internetin belli bir merkezden kontrol edilmesi çok zordur. Bundan dolayı kişi internet kullanırken kendi vicdanıyla baş başa kalmaktadır. Ancak kötü niyetli insanların varlığı bu ortamın ihlal edilmesine ve farklı amaçlar için kullanılmasına neden olmaktadır. İnternetin bu şekilde kullanımı bazı etik kaygıları da beraberinde getirmiştir.
1.1. Mahremiyet İhlalleri
Mahremiyet; “ bireylerin, devletin ve diğer kişilerin müdahalesinden muaf
olarak hareket edebileceği, yaşamsal faaliyetlerini sürdürebileceği bir alanın
ve kişilik haklarına bağlı olan tüm unsurların bütününe verilen addır.” Bu
tanımdan hareketle mahremiyetin, kişilik haklarını, iletişim özgürlüğünü ve
özel hayata saygıyı içine alan geniş bir kavram olduğunu söyleyebiliriz.
İnternet üzerinden mahremiyetin ihlali iki şekilde ortaya çıkmaktadır.
Bunlardan birincisi, kişisel verilerin istismarı; ikincisi ise, kişisel
iletişime izinsiz girişdir.
1.1.1.Kişisel Verilerin İstismarı: Bilindiği gibi, hem resmi kurumlar
hem de özel kurumlar tarafından, çeşitli amaçlarla kişisel veriler
toplanmaktadır. Bunlara örnek olarak, güvenlik birimlerini, hastaneleri ve
bankaları verebiliriz. Dolayısıyla bugün bizimle ilgili birçok bilgi gizlilikten
yoksun bir şekilde bulunmaktadır. Sözkonusu kurumların, topladıkları kişisel
verileri açıklanan amaçlar dışında kullanmamaları gerekmektedir.
1.1.2. Kişisel İletişime İzinsiz Giriş: Kişilerin iletişim ya da eylemlerinin
sistematik olarak araştırılması ya da izlenmesine gözetim denilmektedir. Bilgi
teknolojisindeki gelişmeler gözetimciler tarafından kişileri görünmeksizin ya
da bilinmeksizin izlenebilir hale getirmiştir.Bilişim teknolojilerinin sunduğu
olanaklar kişileri izleme ve onların mahremiyetini ihlal etme olanağını sadece
devletin güvenlik birimlerine vermiyor. Başta bilişim teknolojilerini üreten ve
pazarlayan şirketler ve bunların ülkeleri olmak üzere, bir çok resmi ve özel
kurumlar tarafından kişilerin haberleşmeleri izlenmektedir.
2. Entellektüel Mülkiyet Hakkı İhlalleri
İngilizcede “Intellectual Property Rihhts” olarak adlandırılan Entellektüel
mülkiyet hakları, fikri bir çalışmanın neticesinde ortaya çıkmış müzikten
edebiyata, endüstriyel tasarımdan bilimsel buluşlara kadar uzanan, geniş bir yelpazedeki
düşünce ve ürünleri kapsar.
Bilgi teknolojisindeki gelişmeler,
entelektüel mülkiyet hakkı ihlallerine yönelik etik kaygıları da artırmıştır.
Özellikte internet, entellektüel mülkiyet haklarının korunmasını ve kontrol
edilmesini oldukça zorlaştırmıştır. Bugün yazılı metinler, müzik dosyaları,
sinema filmleri, bilgisayar oyunları gibi her türlü bilginin e-posta ile
binlerce kişiye gönderilmesi ya da internet üzerinden herkesin erişimine
açılması mümkündür.
3. Siber Suçlar
İnternetin yaygın olarak kullanılmadığı dönemlerde bilişim ortamında
işlenen suçları ifade etmek için bilgisayar suçları (computer crimes) ve
bilgisayar ihlalleri (computer abuse) gibi kavramlar kullanılmaktaydı. Daha
sonra internetin etkinliğini arttırarak kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte,
internet ve ona bağlı sistemler aracılığıyla işlenen suçları da kapsayacak
şekilde söz konusu kavramlar, tek bir kavram altında birleştirilmiş ve “siber
suç” (ciber crimes) kavramı kullanılmaya başlanmıştır.
Siber suçları kısaca, bilgisayar ve ağ sistemleri kullanılarak işlenen
suçlar diye tanımlayabiliriz. Bu çerçevede siber suçlar, bilinen suçların ağ
ortamında işlenmesinin yanısıra, bilgisayar ağlarına ve internete özgü yeni
suçları da kapsamaktadır.
3.1.Yetkisiz Erişim ve Sabotaj: Yetkisiz erişim, bir kişinin yetkisi
olmaksızın bir bilgisayar sistemine veya bilgisayar ağına girmesi demektir.
Burada amaç sisteme girmektir. Bu bir bilgisayara direkt olabileceği gibi
iletişim teknolojileri kullanılarak uzak bir mesafeden de gerçekleştirilebilir.
Sabotaj ise, yetkisiz erişimin ikinci aşamasını oluşturur. Bilgisayar ve
internet teknolojisinin kullanılması yoluyla sisteme girerek erişilen
bilgilerin silinmesi, yok edilmesi ve değiştirilmesi şeklinde ortaya çıkabilir.
Ayrıca sabotaj, bilgi teknolojileri kullanılmadan sisteme fiziksel yollarla
zarar verilmesini de kapsar.
3.2. Dolandırıcılık: Klasik suç tiplerinden birisi olan dolandırıcılık suçunun bilgisayar ve
ağ ortamında yapılmasıdır. Burada en çok kullanılan yöntem ise, bilgisayarlara
veri girişinde manipülasyon yapmaktır. Bu hem kolaylıkla yapılabilmekte, hem de
zor tespit edilmektedir. Bu tür suçların failleri genellikle organizasyon
içinde çalışan kişilerdir. Bilgisayar ve iletişim teknolojileri aracılığıyla
dolandırıcılık en fazla bankacılık alanında görülmektedir. Özellikle internet
bankacılığının ve internet üzerinden alışverişin yaygınlaşması bu tür suçların
artmasına neden olmuştur.
4. Yasadışı Yayınlar: Yasadışı unsurların bilgisayar ve ağ
sistemi kullanılarak yayınlanması ve dağıtılmasıdır. Günümüzde internet
sayesinde fikirlerin açıklanması ve yayılması eskiye göre çok kolay ve
hızlıdır. Tüm yasadışı gruplar internetin bu avantajlarından
yararlanmaktadırlar. Bu örgütler ülke içinde yayınlayamadıkları bölücü
fikirlerini internet üzerinden yayınlayabilmekte ve örgüt üyeleri e-posta
aracılığıyla birbiriyle haberleşmektedirler. Ayrıca pornografik görüntüleri
içeren yayınlara da internet üzerinde sıkça rastlamak mümkündür.
BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ ÖĞRETMENLİĞİ MESLEK ETİĞİ
Öğretmen yeterlikleri öğretmenlik mesleği genel yeterlikleri ile sınırlı
değildir.
İlköğretim
kademesi öğretmenlerinin 14 branş temelinde özel alan yeterlikleri
oluşturulmuştur.
Özel alan yeterlikleri 3 bölümden oluşur.
- Yeterlik alanları
- Yeterlikler
- Her yeterliğe ait A1,A2,A3 şeklinde düzeylendirilmiş Performans göstergeleri.
1)Bilişim Teknolojileri Öğretmenliği
özel alan yeterlikleri
- Öğretim sürecini ve ortamını tasarlama planlama ve düzenleme
- Teknolojik kavramlar ve uygulamalar
- Öğretme , öğrenme ve program
- Gelişimi izleme ve değerlendirme
- Okul, aile,toplum ilişkileri
- Etik ve sosyal konular
2)Performans göstergeleri
2.1)A1 düzeyi performans göstergeleri
2.1)A1 düzeyi performans göstergeleri
- Bilgi ve teknolojiyi kullanırken etik kurallara uymamanın yaratacağı sıkıntıları bilir ve bu kurallara uymaya özen gösterir.
- Öğrenenleri, teknolojik araç kullanırken gelişim özelliklerine uygun ve uygulamaları seçecek şekilde yönlendirir.
- Teknolojiden yararlanarak ulaşılan bilgilerin kullanımında ve paylaşımında, kişisel hak ve özgürlüklere saygı gösteren davranışlar geliştirmelerini sağlar.
2.2)A2 düzeyi performans
göstergeleri
- Öğrenme ve öğretme sürecinde teknolojinin uygun ve uygun olmayan kullanımları arasındaki farkı bilir ve bu konuda meslek taşlarına ve öğrenenlerine örnek olur.
- Öğrenenlerin teknoloji kullanımında olumlu sosyal ve ahlaki davranışlar göstermesini sağlar.
2.3)A3 düzeyi
performans göstergeleri
- Okulda ve toplumda, teknolojiye eşit erişimle ilgili öneri ve uygulamalar geliştirir.
İlköğretim
Bilgisayar Dersi Öğretim Programı için Bilişim Teknolojileri Etiği ve Sosyal
Değerler kazanımları şu şekilde belirlenmiştir:
Bilişim Teknolojileri’ni kullanırken
işbirliği yapar ve birbirlerine saygı gösterir.
Bilişim Teknolojileri’ni kullanırken
sınıf içindeki süreçleri takip eder.
Teknolojik araçları kullanırken özen
gösterir.
Bilginin bütünlüğüne ve sahipliğine
saygı duyar.
Bilişim Teknolojileri ürünlerinin
sahipliğini tanır
Kısıtlı kaynakları tasarruflu kullanır.
Başkalarının dosyalarını, çalışmalarını
veya klasörlerini izinsiz kullanmanın kişisel gizlilik
haklarına saygısızlık olduğunu bilir.
Web sitesi gibi elektronik yoldan
sağlanan kaynaklar referans göstererek kullanır.
Telif hakkı olan ve herkese açık materyalleri kullanırken alıntı yaptığını
bildirir.
Kaynakça:
Balcı, A. (2001). Sosyal Bilimlerde Araştırma: Yöntem, Teknik ve İlkeler. Ankara: Pegem A Yayıncılık.Sevindik, T. (2011). Bilişim ve etik ders notları.
Yüksel Deniz ARIKAN, Saliha Handan DUYMAZ (2015)Bilişim Etiği Öğretimi Uygulaması
Türkiye Bilişim Derneği, (2010)
http://kutluata.net/BilisimEtik.aspx
http://www.mevzuatdergisi.com
http://dergipark.ulakbim.gov.tr/